Nếu bạn là một nhiếp ảnh gia mới bắt đầu, bạn có thể đã nghe nói về các thuật ngữ như f-stop (hoặc f-number) và tự hỏi chúng thực sự có nghĩa là gì. Vậy trong bài viết này, chúng tôi sẽ đi vào giải thích chi tiết những điều này, cũng như cách sử dụng f-stop thật hiệu quả.
Tại sao Khẩu độ rất quan trọng trong Nhiếp ảnh?
Như chúng tôi đã trình bày ở bài viết trước, khẩu độ về cơ bản có thể hiểu là một “lỗ hổng” trên ống kính máy ảnh của bạn cho phép ánh sáng đi qua. Và lá khẩu, chúng còn được gọi là màng chắn trong quang học. Đây không phải là một chủ đề phức tạp nhưng chúng tôi nghĩ vẫn cần nói qua một chút, giúp bạn nắm bắt tốt các khái niệm về khẩu độ và lá khẩu ngay từ đầu.
Hãy thử nhìn vào bên trong ống kính máy ảnh của bạn. Nếu bạn chiếu đèn ở một góc thích hợp, bạn sẽ thấy thứ gì đó trông giống như vậy:
Các lá khẩu trên ống kính.
Các lá khẩu này tạo thành một lỗ nhỏ, có hình dạng gần như hình tròn – đó chính là khẩu độ. Chúng cũng có thể mở ra và đóng lại, qua đó thay đổi kích thước của khẩu độ.
Đó là một khái niệm quan trọng! Thông thường, bạn sẽ nghe những nhiếp ảnh gia khác nói về khẩu độ lớn so với khẩu độ nhỏ.
Và như bạn mong đợi, có sự khác biệt khá lớn giữa ảnh chụp với khẩu độ lớn so với ảnh chụp với khẩu độ nhỏ. Kích thước khẩu độ có ảnh hưởng trực tiếp đến độ sáng của ảnh, khẩu độ lớn hơn cho phép nhiều ánh sáng hơn đi vào máy ảnh so với khẩu độ nhỏ hơn. Tuy nhiên, đó không phải là điều duy nhất mà khẩu độ ảnh hưởng đến.
Tác động quan trọng hơn nữa là độ sâu trường ảnh – mức độ sắc nét từ tiền cảnh đến hậu cảnh trên bức ảnh của bạn. Ví dụ, hai hình minh họa bên dưới có độ sâu trường ảnh khác nhau, tùy thuộc vào kích thước của khẩu độ:
Độ sâu trường ảnh tại các Khẩu độ khác nhau.
Để chụp được những bức ảnh phù hợp và ưng ý nhất, điều chỉnh khẩu độ là một trong những công cụ tốt nhất mà bạn sở hữu. Bạn có thể điều chỉnh nó bằng cách vào chế độ ưu tiên khẩu độ (aperture-priority mode) hoặc chế độ thủ công (manual mode) của máy ảnh, cả hai đều cho phép bạn tự do chọn bất kỳ khẩu độ nào mình thích.
Tuy nhiên, trước khi tự mình thử trải nghiệm, bạn có thể muốn biết một số điều thú vị khác.
F-Stop là gì?
F-stop (hay f-number) là tỷ số giữa tiêu cự ống kính với đường kính của lối vào “đồng tử”. Nếu bạn không hiểu điều đó, đừng lo lắng, vì có một lời giải thích dễ dàng hơn nhiều cho người mới bắt đầu. Nói theo ngôn ngữ đơn giản, f-stop là con số mà máy ảnh hiển thị khi bạn thay đổi kích thước khẩu độ ống kính.
Thậm chí, bạn còn có thể đã nhìn thấy điều này nhiều lần trong máy ảnh của mình trước đây. Trên màn hình LCD hoặc kính ngắm của máy ảnh, f-stop sẽ trông giống như: f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11,… Hoặc đôi khi, nó sẽ được hiển thị mà không có dấu gạch chéo ở giữa như f2.8 hoặc với chữ “F” viết hoa ở phía trước như F2.8, nhưng về ý nghĩa thì hoàn toàn không thay đổi.
Đây chỉ là một vài những ví dụ về các f-stop khác nhau, và bạn có thể còn bắt gặp những con số nhỏ hơn nhiều như f/1.2 hoặc những con số lớn hơn nhiều như f/64.
Khẩu độ được gắn nhãn bằng f-number. Trong trường hợp này, máy ảnh đang sử dụng f/8.
Tại sao Khẩu độ được viết dưới dạng F-Number?
Bạn có thắc mắc tại sao khẩu độ của bạn lại được viết như vậy không? Cái gì đó như “f/8” có nghĩa là gì? Trên thực tế, đây là một trong những phần quan trọng nhất về khẩu độ bạn cần phải ghi nhớ: khẩu độ được viết dưới dạng phân số.
Bạn có thể coi khẩu độ f/8 là tỷ lệ 1/8. Khẩu độ f/2 tương đương với 1/2. Khẩu độ f/16 là 1/16. Tiếp tục cứ như vậy… Và chắc hẳn, bạn cũng không còn lạ gì cách tính giá trị của phân số. 1/2 cốc bia chắc chắn là đầy hơn 1/16 cốc bia, hay 1/4 chiếc bánh chắc chắn to hơn 1/10 chiếc bánh. Theo logic tương tự, khẩu độ f/2 lớn hơn nhiều so với khẩu độ f/16.
Nếu ai đó yêu cầu bạn sử dụng khẩu độ lớn, họ sẽ đề xuất các f-stop như f/1.4, f/2, hoặc f/2.8. Nếu ai đó yêu cầu bạn sử dụng khẩu độ nhỏ, họ sẽ đề xuất các f-stop như f/8, f/11, hoặc f/16.
Để cho dễ hiểu, bạn hãy xem sơ đồ các kích thước khẩu độ khác nhau dưới đây:
F-Stop như f/2.8 thể hiện độ mở khẩu lớn hơn nhiều so với f/16.
“F” trong F-Stop tượng trưng cho điều gì?
Rất nhiều nhiếp ảnh gia cũng đều có thắc mắc chung này: chữ cái “f” có ý nghĩa gì trong f-stop, hay trong tên gọi của khẩu độ (như f/8)?
Rất đơn giản, “f” là viết tắt của “focal length”, dịch ra là độ dài tiêu cự. Khi bạn thay thế độ dài tiêu cự thành phân số, bạn đang giải quyết phép toán đường kính của các lá khẩu trong ống kính của mình. (Hay chính xác hơn là đường kính mà các lá khẩu xuất hiện khi bạn nhìn qua mặt trước của ống kính).
Giả sử, bạn có ống kính 80-200mm f/2.8 được zoom hoàn toàn thành 80mm. Nếu f-stop của bạn được đặt thành f/4, đường kính của các lá khẩu trong ống kính của bạn sẽ có chiều ngang chính xác là 20 mm (80mm/4), trong khi ở f/16, đường kính sẽ giảm xuống chỉ còn 5 mm (80mm/16).
Đây là một khái niệm hay ho. Nó cũng giúp bạn dễ dàng hình dung tại sao khẩu độ f/4 sẽ lớn hơn khẩu độ f/16. Còn về mặt vật lý, ở f/4, lá khẩu của bạn mở rộng hơn nhiều, như hình minh họa dưới đây:
Khẩu độ f/4 lớn hơn Khẩu độ f/16.
Bạn thực sự có thể đặt những giá trị F-Stop nào?
Thật không may, bạn không thể đặt bất kỳ giá trị f-stop nào mà bạn muốn. Tại một số điểm, các lá khẩu trong ống kính sẽ không thể đóng nhỏ hơn nữa hoặc chúng sẽ không thể mở rộng hơn nữa. Thông thường, khẩu độ tối đa của ống kính (cũng thường được gọi là khẩu độ “mở rộng”), sẽ là f/1.4, f/1.8, f/2, f/2.8, f/3.5, f/4, hoặc f/5.6.
Rất nhiều nhiếp ảnh gia thực sự quan tâm đến khẩu độ tối đa mà ống kính của họ đáp ứng được. Đôi khi, họ sẽ đồng ý chi trả thêm hàng trăm đô la chỉ để mua một ống kính có khẩu độ tối đa là f/2.8 thay vì f/4, hoặc f/1.4 thay vì f/1.8.
Vậy tại sao trong ống kính, khẩu độ tối đa lại quan trọng như vậy? Bởi vì ống kính có khẩu độ tối đa lớn hơn cho phép nhiều ánh sáng hơn đi vào máy ảnh. Ví dụ: ống kính có khẩu độ tối đa f/2.8 cho phép lượng ánh sáng đi vào gấp đôi khi so sánh với ống kính có khẩu độ tối đa f/4.0. Sự khác biệt này có thể là một vấn đề lớn khi chụp ảnh trong điều kiện ánh sáng yếu.
Vì mọi người quan tâm rất nhiều đến khẩu độ tối đa, do đó các nhà sản xuất máy ảnh đã quyết định đưa luôn con số đó vào tên của ống kính. Ví dụ, ống kính Nikon 20mm f/1.8G – khẩu độ lớn nhất mà nó cung cấp là f/1.8.
Bức ảnh Dải Ngân Hà được chụp ở f/1.8 bằng ống kính Nikon 20mm f/1.8. Ánh sáng duy nhất trong bức ảnh này là Mặt Trăng. Với khẩu độ lớn (và tripod), bạn thực tế có thể nhìn trong bóng tối.
Nếu bạn có ống kính 50mm f/1.4, khẩu độ lớn nhất bạn có thể sử dụng là f/1.4. Đối với các ống kính zoom khẩu độ không đổi chuyên nghiệp, như 24-70mm f/2.8 sẽ có f/2.8 là khẩu độ tối đa của chúng ở mọi độ dài tiêu cự. Trong khi đó, các ống kính dành cho người tiêu dùng rẻ hơn, như 18-55mm f/3.5-5.6 sẽ có sự thay đổi khẩu độ tối đa tùy thuộc vào độ dài tiêu cự. Ở 18mm, tối đa là f/3.5, trong khi ở 55mm, nó thay đổi thành f/5.6. Còn lại khoảng giữa là sự chuyển đổi dần dần.
Các nhiếp ảnh gia thường không quan tâm nhiều đến khẩu độ tối thiểu (hay khẩu độ nhỏ nhất) mà ống kính cho phép, đó là lý do tại sao các nhà sản xuất không đặt thông tin đó trong tên của ống kính. Tuy nhiên, nếu điều đó quan trọng với bạn, bạn sẽ luôn có thể tìm thấy thông số kỹ thuật này trên trang web của nhà sản xuất. Khẩu độ nhỏ nhất của ống kính thường là f/16, f/22 hoặc f/32.
F-Stop và Độ sâu trường ảnh
Cùng với lượng ánh sáng mà khẩu độ ống kính cho phép, nó còn có một tác động rất lớn khác đến bức ảnh của bạn, đó là độ sâu trường ảnh.
Có lẽ cách giải thích dễ hiểu nhất cho độ sâu trường ảnh là xem trực tiếp các bức ảnh ví dụ, như ở so sánh bên dưới. Trong trường hợp này, ảnh bên trái sử dụng khẩu độ tương đối lớn f/4 và ảnh bên phải là khẩu độ cực nhỏ f/32. Sự khác biệt rất rõ ràng:
Ảnh bên trái sử dụng Khẩu độ tương đối lớn f/4 và ảnh bên phải là Khẩu độ cực nhỏ f/32 – Sự khác biệt rất rõ ràng.
Điều này thực sự thú vị! Như bạn có thể thấy, trong bức ảnh f/4, chỉ một lát mỏng trên đầu của con thằn lằn xuất hiện sắc nét, còn phần nền của bức ảnh rất mờ. Đây được gọi là độ sâu trường ảnh.
Bạn có thể hiểu về độ sâu trường ảnh như một ô kính cửa sổ giao với chủ thể của bạn. Bất kỳ phần nào trong bức ảnh của bạn giao nhau với ô kính nhìn sẽ sắc nét. Độ dày của tấm kính thay đổi tùy thuộc vào khẩu độ của bạn. Ở một thứ gì đó như f/4 – tấm kính tương đối mỏng, còn như f/32 – tấm kính rất dày. Ngoài ra, độ sâu trường ảnh sẽ giảm dần thay vì giảm mạnh.
Đây là lý do tại sao các nhiếp ảnh gia chân dung yêu thích các f-stop như f/1.4, f/2, hoặc f/2.8. Chúng mang lại hiệu ứng “lấy nét nông” (shallow focus) dễ chịu, trong đó chỉ một phần mỏng của chủ thể là sắc nét (chẳng hạn như đôi mắt của chủ thể). Bạn có thể thấy nó trông như thế nào ở đây:
Nếu bạn muốn có hiệu ứng “Lấy nét nông”, hãy đặt khẩu độ lớn như f/1.4. Ở đây, khẩu độ này giúp chụp được đôi mắt của chú mèo sắc nét nhất có thể, trong khi hậu cảnh mất nét rất nhiều. (Điều này cũng hoạt động cho nhiếp ảnh chân dung hoặc bất kỳ thể loại nào khác.)
Ngược lại, bạn sẽ có thể hiểu tại sao các nhiếp ảnh gia phong cảnh thích sử dụng các f-stop như f/8, f/11 hoặc f/16. Nếu bạn muốn toàn bộ bức ảnh của mình sắc nét “đến tận chân trời”, đây là những gì bạn nên sử dụng.
Bạn có thể thấy tất cả vùng băng tuyết ở dưới cùng của khung ảnh sắc nét như thế nào, và những ngọn núi ở phía xa cũng vậy. Điều đó chỉ có thể thực hiện được nhờ sử dụng khẩu độ nhỏ f/16.
Tỷ lệ Khẩu độ là gì?
Với tỷ lệ khẩu độ, hạ mỗi bậc xuống sẽ cho phép lượng ánh sáng đi vào giảm một nửa:
- f/1.4 (độ mở rất lớn của các lá khẩu, cho phép thu được nhiều ánh sáng)
- f/2.0 (cho phép lượng ánh sáng thu vào bằng một nửa so với f/1.4)
- f/2.8 (cho phép lượng ánh sáng bằng một nửa so với f/2.0)
- f/4.0 (cứ tiếp tục như vậy…)
- f/5.6
- f/8.0
- f/11.0
- f/16.0
- f/22.0
- f/32.0 (khẩu độ rất nhỏ, hầu như không thu được ánh sáng)
Đây là các “stop” khẩu độ chính, nhưng hầu hết các máy ảnh và ống kính ngày nay đều cho phép bạn đặt một số giá trị ở giữa chúng, chẳng hạn như f/1.8 hoặc f/3.5.
Nếu bạn muốn xem thông tin đó trong biểu đồ, nó đây:
| f/1.4 | f/2.0 | f/2.8 | f/4.0 | f/5.6 | f/8.0 | f/11.0 | f/16.0 | f/22.0 | |
| Kích thước Khẩu độ | Rất lớn | Lớn | Lớn | Vừa phải | Vừa phải | Vừa phải | Nhỏ | Nhỏ | Rất nhỏ |
| Cho phép lượng ánh sáng đi vào | Lượng lớn | Bằng một nửa f/1.4 | Bằng một nửa f/2.0 | Bằng một nửa f/2.8 | Bằng một nửa f/4.0 (khẩu độ rất “vừa phải”) | Bằng một nửa f/5.6 | Bằng một nửa f/8.0 | Bằng một nửa f/11.0 | Bằng một nửa f/16.0 (Lúc này ảnh đã rất tối) |
| Độ sâu trường ảnh | Rất mỏng | Mỏng | Mỏng | Mỏng vừa phải | Vừa phải | Lớn vừa phải | Lớn | Lớn | Rất lớn |
Thông thường, f-stop sắc nét nhất trên ống kính sẽ ở giữa phạm vi f/4, f/5.6, hoặc f/8. Tuy nhiên, độ sắc nét vẫn không quan trọng bằng những thứ như độ sâu trường ảnh, vì vậy bạn đừng ngại đặt các f-stop khác khi bạn cần. Đó là lý do tại sao ống kính của bạn có rất nhiều cài đặt khẩu độ có thể sử dụng.
Các ảnh hưởng khác của F-Stop
Bài viết về khẩu độ của chúng tôi cũng đã đi sâu vào từng hiệu ứng đơn lẻ của khẩu độ trong hình ảnh. Nó bao gồm những thứ như nhiễu xạ, mặt trời, quang sai ống kính,… Tuy nhiên, bạn thực sự không cần phải biết hết tất cả những thứ đó – đặc biệt là lúc mới bắt đầu.
Thay vào đó, bạn chỉ cần hiểu rõ hai lý do lớn nhất để điều chỉnh khẩu độ của bạn là: thay đổi độ sáng (độ phơi sáng) và độ sâu trường ảnh. Vậy nên bạn hãy tìm hiểu chúng trước tiên, chúng có tác động rõ ràng nhất đến bức ảnh của bạn, và bạn luôn có thể đọc về những tác động nhỏ hơn vào sau này.
Tổng kết lại, khẩu độ và f-stop không phải là những chủ đề phức tạp, nhưng chúng có vẻ hơi khó nhớ đối với các nhiếp ảnh gia mới bắt đầu. Hy vọng rằng bài viết này đã làm rõ được một số nhầm lẫn thường gặp, và bây giờ bạn đã hiểu rõ hơn về các nguyên tắc cơ bản của khẩu độ và f-stop.
Dưới đây là một số ví dụ về các bức ảnh được chụp ở các f-stop khác nhau từ f/2.8 đến f/16, để bạn biết cách chúng được áp dụng là như thế nào:
Bức ảnh được chụp ở Khẩu độ lớn f/2.8, mang lại hiệu ứng “Lấy nét nông”.
Bức ảnh được chụp ở f/8, một Khẩu độ tương đối trung bình. Trong trường hợp này, vì không có tiền cảnh gần ống kính, nên mọi thứ (từ trước ra sau) đều rất sắc nét.
Bức ảnh được chụp ở Khẩu độ nhỏ f/16. Vì tiền cảnh quá gần ống kính nên sẽ cần tới Độ sâu trường ảnh rất lớn, mọi thứ mới có thể nhìn thật sắc nét.
- Nhiếp ảnh là gì?
- Tốc độ màn trập là gì?
- Khẩu độ Máy ảnh là gì?
- F-Stop là gì?
- ISO máy ảnh là gì?
- Bố cục trong Nhiếp ảnh
- Đo sáng là gì?
- Chế độ chụp trên Máy ảnh
- Lấy nét là gì?
- Cách sử dụng đèn Flash khi chụp ảnh
- Mẹo chụp ảnh với đèn Flash
- Cách cài đặt Máy ảnh
- Cách chụp sắc nét với Máy ảnh
- Mẹo chụp ảnh đẹp
- Ý tưởng chụp ảnh
- Nên chụp ảnh RAW hay JPG?
Lời cuối cùng trước khi kết thúc bài viết, nếu bạn có bất kỳ thắc mắc hay góp ý về nội dung chúng tôi đã đề cập trong “F-Stop là gì? Và cách sử dụng nó thật hiệu quả trong Nhiếp ảnh“, hãy chia sẻ ý kiến của bạn bằng khung bình luận bên dưới nhé.
Chúc bạn một ngày tốt lành !!!
